athācyutaṃ nyastasamastaheyaguṇaṃ guṇānāmudadhiṃ śubhānām।
dadhāra garbhe jamadagnipatnī prācīva pūrṇaṃ vimalaṃ vidhuṃ sā॥ 2-1 ॥
sā reṇukā keśamatāṅghrireṇuṃ prapannakāmārpaṇakāmadhenum।
babhau vahantī jaṭhare’janaṃ taṃ śamīva vipradviḍaraṇyavahnim॥ 2-2 ॥
sambhāvitā bhāvabhavena bhartrā gurvīkṛtā garbhajagauraveṇa।
reje vane brāhmaṇadharmapatnī pratyūṣasandhyeva khagāruṇābhyām॥ 2-3 ॥
tejasvinī vaiṣṇavatejasāḍhyā varcasvinī brāhmaṇagehalakṣmīḥ।
kauṭīradīpān vibhayā nināya doṣāpi sakhyaṃ dinadīpakānām॥ 2-4 ॥
sā saccidānandamanantakīrtirgarbhe vahantī dvijarājapatnī।
no bādhitā dohadabādhayāddhā sādhvī samāsāditasādhusattvā॥ 2-5 ॥
puṃsaḥ purāṇasya mahomayī sā mādyanmukhāmbhoruhamā manojñā।
lāvaṇyalakṣmīṃ vapuṣaḥ pupoṣa prātastanī prāgdigivāmbarasya॥ 2-6 ॥
pravālatāmrādharapallavā sā sasatprasūtiḥ kacamañjubhṛṅgā।
dideva devīva dhṛtāmragarbhā natā vasante sahakāraśākhā॥ 2-7 ॥
sā tejasā garbhagatārbhakasya tanvī tanimnā ca tanoranindyā।
bheje’rhaṇādīpavilāsavīcerlakṣmīṃ nidāghīyasurāpagāyāḥ॥ 2-8 ॥
bhūdevasacchasyabalāhakena garbheṇa taddhāmataḍinmayena।
vidyotitā dyauriva dudyute sā varṣartulakṣmyā mahitā hitāśā॥ 2-9 ॥
sā suprasannā virajā viśeṣasattvāmbhasā poṣitagarbhakārbhā।
vavre śaradbālamarālamāyā māyādhavasya śriyamaṅghrijāyāḥ॥ 2-10 ॥
brahmadviḍatyuddhatarājavaṃśakañjānalaprakhyamahohimānyā।
garbhaśriyā sā śuśubhe’dbhutaśrīrhemantasandhyeva vadhūravandhyā॥ 2-11 ॥
svanīlakeśairatasiprasūnaṃ tanūrucā sarṣapapuṣpaśobhām।
arbhatviṣā vepitaśatrugātrā jigāya geyā śiśirartulakṣmīm॥ 2-12 ॥
sā reṇukā keśavakeśavandyapādābjareṇurgṛhamedhadhenuḥ।
brahmarṣivaryasya babhāra bhāsaṃ prātardivo dīptadivākarāyāḥ॥ 2-13 ॥
vyathāharasyāsya mahīsurāṇāṃ gavāṃ sugarbhasya mahārbhakasya।
māturvyathāyai na babhūva bhāro hāro yathā pauṣpa udārakīrteḥ॥ 2-14 ॥
sā sūkṣmavāsā viśadākhilāśā pāśāpahā vāsavavardhitānām।
mandasmitā pādavilāsalakṣmyā viprāśramaṃ sammṛḍayāmbabhūva॥ 2-15 ॥
namrīkṛtā garbhajagauraveṇa madhormanojñeva rasālaśākhā।
sacchāyayā maṇḍitamāyayā sā modaṃ vitene vibudhātithīnām॥ 2-16 ॥
kvacidvihaṅgān dadhatī payobhiḥ kvacidrasālaṃ rasitālavālam।
sā kurvatī garbhavatīvratānāṃ puṇyāśiṣā puṇyacayaṃ cikāya॥ 2-17 ॥
pātheyamuktānapi vāsateyī gehāgatān sādaramātitheyī।
sā svāpateyī paticeṣṭitajñā pupoṣa puttrāniva mañjumātā॥ 2-18 ॥
tṛṇāya matvā kila garbhapīḍāṃ krīḍānamanmañjulakandharā sā।
premṇā siṣeve svaśiśoḥ śivāya vratāni vede vihitāni sādhvī॥ 2-19 ॥
pade pade padmadalāmalākṣī prapūjitā devavadhūvarūthaiḥ।
garbhaṃ vahantī harimādareṇa śraddhāvatī trīṃśca nināya māsān॥ 2-20 ॥
tāṃ bhāvayitrīṃ bhavabhūtibhūmnaḥ puṃsaḥ kriyāṃ puṃsavanābhidhānām।
vidhāya vipro’dititulyaśīlāṃ saṃyojayāmāsa bhavena bhāryām॥ 2-21 ॥
athopaseduḥ śakunāni saumyāṃ bhaumāni divyāni ca daihikāni।
arthāpayantīva nijārthavattāṃ sānnidhyato garbhagatasya viṣṇoḥ॥ 2-22 ॥
mākandamārandasumandamando lolallato dolitadevadāruḥ।
bhāgīrathīnirjharabinduvāhī sevyāṃ siṣeve śiśiraḥ samīraḥ॥ 2-23 ॥
ūdhobharākrāntagatirgavīśā gṛṣṭirgṛhītāmaravāsadehā।
huṅkurvatī sammukhameva tasyā vatsaṃ payo’pāyayatālihantī॥ 2-24 ॥
vāmoruvāmādṛgamoghabhāgyā pusphora saṃsūcitamaṅgalāliḥ।
pradakṣiṇāṃ dakṣiṇataścacāra pradakṣiṇāmetya camorumālā॥ 2-25 ॥
kāko’nuvāko nanu dakṣiṇena tāmrādharāṃ tāṃ dadṛśe’dhiśasyam।
pusphora vāmo’pi bhujo bhaviṣṇordadarśa dṛśyaṃ nakulaṃ kulīnā॥ 2-26 ॥
kṣemaṃ jagau kṣemakarī ca tasyāḥ kṣemāvahaṃ hyarbhakamāvahantyāḥ।
śyāmā pikī śyāmasaroruhākṣyā vāmāṅghripasthā ca kalaṃ cukūja॥ 2-27 ॥
tāṃ tigmaraśmirna tatāpa tigmaṃ sadgarbhabhārābhinatāṅgayaṣṭim।
navonmiṣannandananālineyā modena tanmodalatāṃ vyatānīt॥ 2-28 ॥
sudhāmayūkho niśi nīrajākṣīṃ sudhāmayūkhaiḥ sukhayāñcakāra।
niśīthinīpadmapalāśaśobhāṃ niśīthinīśo vyadiśaddṛśe’syāḥ॥ 2-29 ॥
tāṃ maṅgalo māṅgalikīmakārṣīdbhuvaṃ jaganmaṅgalamaṅgalasya।
pravālarāgeṇa padaṃ jagāma bhaumo’pi tadbhaumasurārbhakasya॥ 2-30 ॥
saumyo’pi tadbrāhmaṇasomatejaḥ svatejasā saṅgamayāmbabhūva।
samastaśāstrārthabudhatvamarbhe samarpya dhanyaṃ bubudhe budhaḥ svam॥ 2-31 ॥
jagadgurorgarbhagatasya jiṣṇorgururgarimṇā garayāmbabhūva।
gīrvāṇasāpatnakṛpākṛpāṇīṃ vāṇīṃ śiśorgīṣpatirāviveśa॥ 2-32 ॥
tadarbhakaṃ bhārgavavaṃśadīpaṃ sa bhārgavaḥ svastigirā samarcya।
akhaṇḍaśukratvamamutra bāle nidhāya śukraḥ śuśubhe śubhaṃyuḥ॥ 2-33 ॥
śanaiścaraḥ svaṃ śanakaissthiratvamāyuṣyadhādarbhakabhūṣaṇasya।
svanīlatāṃ nīlasarojakāntiḥ keśānanaiṣīt kila keśavasya॥ 2-34 ॥
rāhurdvijadviḍdvijarājarāhuṃ sahasrabāhvabjatuṣārabāhum।
saṃvardhayāmāsa samānaśīlaṃ samullasacchattravināśalīlam॥ 2-35 ॥
ketuśca taṃ brāhmaṇavaṃśaketumarbhaṃ samādhitsitadharmasetum।
jagajjanisthānanirodhahetumapūpujattyaktanijasvabhāvaḥ॥ 2-36 ॥
athopatasthe jamadagnibhāryāṃ susvapnamālā suphalā rasālā।
mahānubhāvodbhava eva nūnaṃ prādurbhavantyeva śubhāni bhūtyai॥ 2-37 ॥
tāṃ svapnakāle dvijaparṇaśāle somo’tha rājā rajatādrigauraḥ।
samarhayatsādarasāmagānaiḥ pīyūṣakumbhaiḥ sitapuṣpapūgaiḥ॥ 2-38 ॥
tāmagnayo yogidurāpasūtiṃ trayo’trayaḥ svānujatāmupetam।
śakrānujaṃ cādhidharaṃ pratītāḥ satkartukāmāḥ paritaḥ praseduḥ॥ 2-39 ॥
saptarṣayaḥ śaptabhṛgūdbhavānāṃ bhavāya lakṣmyā prajaniṣyamāṇam।
vijñāya viṣṇuṃ kuśavāribhistāṃ gāṅgairgadantaḥ śrutimabhyasiñcan॥ 2-40 ॥
svapne garutmān nanu reṇukāṃ tāṃ vahan svapṛṣṭhe hariyoganiṣṭhe।
svapakṣavātaijitameghamālāvyālolitālaṃ gaganaṃ jagāma॥ 2-41 ॥
vakṣolasatkaustubhalakṣmalakṣmyā lakṣmyā śaye bhārgavagehalakṣmīḥ।
maṇipradīpāvalibhavyabhāsā nīrājitā nīrajayā niśīthe॥ 2-42 ॥
itthaṃ śubhaiḥ sūcitagarbhasampatsaṃsevyamānā śakunairaghaghnaiḥ।
nināya māsān nanu sapta sādhvī vedāntavidyeva ca sapta bhūmīḥ॥ 2-43 ॥
athāṣṭame’ṣṭau prakṛtīratītā kalāṣṭamīvāmalaśītaraśmeḥ।
garbhe parabrahma śiśuṃ vahantī pareva reje prakṛtiḥ sabodhā॥ 2-44 ॥
sīmantamunnetumathopaninyuḥ sīmantinīṃ sānunayāṃ śrutijñān।
vāditragītaiḥ śrutibhiḥ sametāḥ sakhyaḥ sakhīṃ pārvaṇacandramukhyaḥ॥ 2-45 ॥
unnītasīmantaśikhā śikheva prajñānadīpasya mukhābjabhāsā।
jahāra jāyā jamadagnicittaṃ valgusmitāpāṅgavisargitena॥ 2-46 ॥
vyatītya sānandamanā maharṣeḥ priyānavadyā navadheva bhaktiḥ।
navāpi māsān suṣuve’tha dāraṃ śiśuṃ daśāyāṃ daśame daśamyām॥ 2-47 ॥
sā mādhavaṃ mādhavaśuklapakṣe māyādhavaṃ sañjanayāmbabhūva।
yā khyāpitākṣayyatithistṛtīyā loke jayantī haribhārgavasya॥ 2-48 ॥
mādhyāhnike cābhijite muhūrte madhyāhnabhāsvāniva tejasāḍhyaḥ।
jaitre dvijāmbhoruhacitrabhānurnamatkṛśānuḥ karajuṣṭajānuḥ॥ 2-49 ॥
svayaṃ caturtho vigalaccaturthaścatuṣṭayasyābjabhṛtaḥ kalānām।
sa bhūtibhūto bhavabhūtipūto’dbhutaḥ suto reṇukayā prasūtaḥ॥ 2-50 ॥
devāḥ prasedurnanṛtuśca devyo jaguśca gandharvagaṇā vineduḥ।
sudundubhīḥ pāṇavaśaṅkhabherīḥ surendramukhyā vavṛṣuḥ prasūnaiḥ॥ 2-51 ॥
peṭhuḥ śrutīraṣṭaghanāntapāṭhāḥ viprāḥ sumantrānṛṣayaḥ prajepuḥ।
bhaktāśca bhejuḥ padapadmamasya sāṣṭāṅganāmaṃ munayaḥ praṇemuḥ॥ 2-52 ॥
vedāḥ samastāḥ dhṛtavandiveṣā jagurvibhūmno virudaṃ vinītāḥ।
tresussame vipravirodhibhūpāḥ patnyastadīyā vikalā vilepuḥ॥ 2-53 ॥
babhūva bhūyo jamadagnigehe mahāmaho jātakajātikarma।
saṃskāralīlā na parātmaśuddhyai śāstrapravṛttirjanaśikṣaṇārthā॥ 2-54 ॥
ciccheda dhātrī śiśunābhinālāṃ yasyāṃ svayambhūrbhagavān babhūva।
saṃsnāpya mantrairadhisūtigehaṃ sakhyo’nayaṃstāṃ bhagavatprasūtim॥ 2-55 ॥
atho ṣaḍaiśvaryanidhiṃ nidhānaṃ susadguṇānāṃ dviṣatāṃ kṛtāntam।
ṣaṣṭhīvidhānena samarcya nāryo jaguḥ kalaṃ maṅgalagītakāni॥ 2-56 ॥
taṃ dvādaśādityasamaṃ svasūnuṃ prāpte’hani dvādaśa ārṣamantraiḥ।
prasnāpya tāto hatasūtakādhirnananda nirvāṇakaraḥ karīva॥ 2-57 ॥
dadau tadānīṃ śrutisāradānī dvijo dvijebhyo madhuliḍvarebhyaḥ।
hastīva dānaṃ nanu bhūridānaṃ dhaneśasaṅkīrtitakīrtigānam॥ 2-58 ॥
tato grahairgrāhitabhūribhāgaṃ kariṣyamāṇāyudhayuddhayāgam।
vapurvibhāvrīḍitaviṣṇurāgaṃ sutaṃ samāsādya sa sānurāgam॥ 2-59 ॥
āhūya viprān śrutipāṭhacuñcūn tatsvastivācaṃ kila vācayitvā।
guruṃ bhṛguṃ vaṃśakaraṃ nivedya sa pañcamī pāñcamikaṃ vyadhatta॥ 2-60 ॥
bhṛguṃ sukīrtyā pitarau guṇaughairviprān svavīryai ramayiṣyate’sau।
puttro vicāryeti pitā tadīyaṃ varṇadvayaṃ prāha sa rāmanāma॥ 2-61 ॥
rāṣṭrasya māmedhayitā suto’sau rāsyatyayaṃ māmapi bhūsurebhyaḥ।
ato’pi rāmaṃ jagadustamete vākkiṅkaro’rtho hi bhavatyṛṣīṇām॥ 2-62 ॥
sampālyamāno’nupalaṃ pitṛbhyāṃ guhaḥ śivābhyāmiva tīkṣṇatejāḥ।
dine dine’vardhata śuklapakṣe sa bhārgavāmbhodhiśaśī śaśīva॥ 2-63 ॥
tato bahirniṣkramaṇakriyārthaṃ nināya taṃ śambhuniketamambā।
sakhījanodgītapavitrakīrtiḥ krāntatrinetrāmbakamāsamarbham॥ 2-64 ॥
prāṇīnamattena śivaṃ ca mātā bhajiṣyatā tatpadakañjayugmam।
taṃ bālako bālakacandracūḍaṃ dṛgvāridhārābhiralaṃ siṣeca॥ 2-65 ॥
utthāpya śarvo daśabhirbhujaistaṃ bālaṃ svasambhūtirasārasālam।
jaṭāṭavīkheladabhaṅgagaṅgātaraṅgasaṅgapraṇayīcakāra॥ 2-66 ॥
karpūragaureṇa manohareṇa svakāṅgasaṅgena subhasmaneśaḥ।
vibhūṣya taṃ bhūṣitabhūmidevaṃ devo’tha divyo divijairdideva॥ 2-67 ॥
jagāda jīmūtagirā giritro ditsan śiśuṃ brāhmaṇadharmapatnyai।
sa reṇukāpādapayojareṇuṃ bhaktyā cikīrṣaṃstaruṇendubhūṣām॥ 2-68 ॥
jayatvasau brāhmaṇavṛndaśasyabalāhako vaidikavāhakaśca।
vipadvirāmo dvijavaṃśarāmo rāmo’bhirāmo bhṛgurāma īḍyaḥ॥ 2-69 ॥
dhanyāvamū bhārgavavaṃśadīpau jāyāpatī mañjumatī atītau।
kuvāsanāṃ śīlaguṇāśanāṃ yau bhūmānamānīya bhuvaṃ vibhātaḥ॥ 2-70 ॥
dhanyā sthalī bhūtalabhāgabhūtā subhāratī bhāratabhūmireṣā।
yatraiva sākṣādbhagavān mukundaḥ punaḥ punaścāvataratyudāraḥ॥ 2-71 ॥
dṛṣṭaṃ vidhātrāpi tulāṃ na yāti jagatsamagraṃ kila bhāratasya।
tadbhāratānnyūnamamuṣya nāma nemākṣareṇāpi jagadvyadhāyi॥ 2-72 ॥
diṣṭyāmba te sūnurabhūtsvayambhūranantavīryo bhagavān murāriḥ।
yanmāyayā jīvajagacca dāruyoṣeva naṭyā parinartyate’daḥ॥ 2-73 ॥
eṣassvayaṃ nāśitabhūsuradhrugrājanyavaṃśo bhṛguvaṃśahaṃsaḥ।
vīravratī khyāpitadivyakīrtirdikpālakānāṃ bhavitā praśasyaḥ॥ 2-74 ॥
sahasrabāhūddhatabāhudaṇḍapracaṇḍadāvānalamañjumeghaḥ।
dvijendrasāraṅgasamūhacittākarṣī pravarṣī sumudo’rbhako vām॥ 2-75 ॥
niśamya tāmāśiṣamindumaulerdevaiḥ kṛtābhyarhaṇamabhyupetya।
puttraṃ putastrāṇakaraṃ sukhābdhestau dampatī tīramitāvivāntyam॥ 2-76 ॥
tataśca rāmo ramayāmbabhūva snigdhekṣitaiśśaiśavaceṣṭitaiśca।
vapuḥprakarṣeṇa mahomahimnā mṛgān bhṛgūn svāṃ jananīṃ janitram॥ 2-77 ॥
tato’nnasamprāśanamāvidhitsustaṃ chandayāmāsa pitā mahānnaiḥ।
ānandakando’pi sa kandamūle mano’rpayanmānitavanyavṛttiḥ॥ 2-78 ॥
lolālako bālakabālako’sau krīḍan vane kesariśāvayūthaiḥ।
niṣiddhyamāno’pi ciraṃ jananyā vyāghrādibhiḥ sakhyamatho vyadhatta॥ 2-79 ॥
paraśvadhakrīḍanakena reme bālo vihāyānyaparicchadān svān।
ato dvijendraḥ paraśūktapūrvaṃ rāmeti nāmnā sutamājuhāva॥ 2-80 ॥
sa jānupadbhiḥ pracalan pṛthivyāṃ mādyanmukhāmbhoruhakuntalāliḥ।
sudhāsicāvyaktarasāktavācā rāmo’bhirāmo’tha babhūva pitroḥ॥ 2-81 ॥
krīḍan kvacitkrīḍitabālasiṃho viṣvagvibhāvrīḍitabālabhānuḥ।
pīḍiṣyamāṇākhilabhūmibhāraḥ pīḍākaro bhūmirujāṃ babhūva॥ 2-82 ॥
tejassphuliṅgo’nvayabhāvasarpiḥ saṃsthāpitaḥ prāṅgaṇavedikāyām।
rājadrajodhūsaradhūmradeho dhūmadhvajo’bhūtsa pituścaturthaḥ॥ 2-83 ॥
riṅgan gavi prāṃśupalāśapadbhyāṃ dhāvan dharāyāṃ dhṛtidhāmadhūryaḥ।
paraśvadhakrīḍanakotkacetāḥ kṣapāṃ kṣapāṭīṃ kṣapayāmbabhūva॥ 2-84 ॥
sa vṛttacūlaścalakākapakṣo vīryāgnivipluṣṭavipakṣakakṣaḥ।
svadharmasaṃrakṣaṇalabdhalakṣyo’lakṣyo dviṣāṃ hṛdvilasaddidhakṣaḥ॥ 2-85 ॥
tatkarṇavedhaṃ vidadhe vidhātā samudgiranmaṅgalabhadrasūktam।
lokottarāṇāṃ caritāni nūnaṃ lokottarāṇyeva bhavanti bhūmau॥ 2-86 ॥
tamakṣaraṃ rāmamathākṣarajñāḥ samāgatāḥ śikṣayituṃ saśikṣāḥ।
anehasālpena samadhyagacchatsa nāgaro nirjaranāgarīṃ tām॥ 2-87 ॥
itthaṃ kakupkuñjarasaṃskriyābhiḥ sa saṃskṛto vaidikasaṃskṛtīḍyaḥ।
daśārdhavarṣaṃ vayasā nināya bālo daśārdheṣusapatnaniṣṭhaḥ॥ 2-88 ॥
athopaninye nayanābhirāmaṃ rāmaṃ ramākāntakalālalāmam।
pitrārpitāśeṣavipadvirāmaṃ brahmadruhaḥ saṃyati dagdhukāmam॥ 2-89 ॥
tasyārabhanta vratabandhakarma brahmāṇa ijyāparipūtadehāḥ।
vedā yathā mūrtidharā dhṛtehāḥ pradīptavaiśvānararamyagehāḥ॥ 2-90 ॥
ārcīkirārcannanu vakratuṇḍaṃ śuṇḍāsamutpāṭitavairimuṇḍam।
tamekadantaṃ yaśasā lasantaṃ herambamambāṅkagataṃ hasantam॥ 2-91 ॥
apūpujatpūritamadbhiraddhā pradīpakodbhāsimukhaṃ sukumbham।
anantaraṃ maṅgalavedikāyāṃ saṃsthāpayāmāsa munirhutāśam॥ 2-92 ॥
caturmukhastatra caturbhirāsyairbruvañchrutiṃ svārpitamūrtinā tam।
yajñopavītena ca yajñamūlaṃ dvijanmalakṣmyā samalañcakāra॥ 2-93 ॥
tataḥ samāviṣkṛtasaumyamūrtiḥ pūrtiḥ satāṃ mañjumanorathānām।
gāyatridīkṣāṃ pradideśa tasmai śivaḥ śivāyāsya bhṛgūdvahāya॥ 2-94 ॥
sa mātṛmān vai pitṛmān mahasvānācāryavān vanditapādapadmaḥ।
bibhradvibhāṃ brahmamayīṃ vireje sarauravīko janarauravaghnaḥ॥ 2-95 ॥
sa brahmacaryavratalabdhadīkṣo gurūpadeśārjitaśiṣyaśikṣaḥ।
bhikṣāṃ jighṛkṣurjananīṃ jagāma yathānnapūrṇāṃ bhagavānupendraḥ॥ 2-96 ॥
paridhāya sa rauravīṃ tvacaṃ dhṛtamauñjīmayamekhalo baṭuḥ।
jananīnayanāśrubhaikṣyavān sumanāḥ śambhumupeyivān gurum॥ 2-97 ॥
rājatpalāśatarudāruṇadārudaṇḍo vīryātirekapavikalpitabāhudaṇḍaḥ।
śrīcandracūḍacaraṇārpitadehadaṇḍo rāmo yatīva vibabhau vilasattridaṇḍaḥ॥ 2-98 ॥
devairnandanapuṣpavarṣibhiralaṃ sampūjitaḥ puṇyavān
sānandaṃ munināgakinnaranaraistoṣṭūyyamāno mahī।
āpṛcchya dvijadampatī svapitarau kailāśadhāmāyayau
gāyatryaṃ vratamāsthitaḥ sa bhagavān vīravratī bhārgavaḥ॥ 2-99 ॥
jaganmaṅgalo dharmarakṣaikadīkṣaḥ sa vīravratī chāttraśikṣāpratīkṣaḥ।
babhau bhārgavo dehadhārīva dharmo mahovarmiṇo varṇino varcasāḍhyaḥ॥ 2-100 ॥
itthaṃ śubhe bhārgavarāghavīye bhavye mahākāvya udāravṛtte।
sargo dvitīyaḥ kavirāmabhadrācāryapraṇīte bhavatācchriyai naḥ॥ 2-101 ॥
iti dharmacakravartimahāmahopādhyāyaśrīcitrakūṭatulasīpīṭhādhīśvarajagadgururāmānandācāryamahākavisvāmirāmabhadrācāryapraṇīte śrībhārgavarāghavīye mahākāvye dīkṣākhyo dvitīyaḥ sargaḥ।