bhārgavo’pi sa mahendraparvate nyastadaṇḍa iva cāsthitastapaḥ।
niṣprayojanatayā na dīpayan vedikāmiva kṛtī krudhaṃ niśi॥ 18-1 ॥
svātimeghamiva cātakavratī tyaktadivyabhavabhogalālasaḥ।
tadbhaveritamaho vibhāvayan svāvatāricaraṇābjadarśanam॥ 18-2 ॥
taṃ niśamya sahasā sa utthitaḥ koṭikoṭipavipātadāruṇam।
śambhukārmukavibhaṅgajadhvaniṃ bhagnayoga iva yogi āturaḥ॥ 18-3 ॥
vepathūnmathitadehayaṣṭiko bhītibhakṣitadhṛtirdharāsuraḥ।
svedavinduvadanaḥ samīraṇabhrāmito’tha tṛṇarāḍivāpapat॥ 18-4 ॥
krūrakarmaparuṣaḥ paraśvadho nityaraudrarasasindhumajjanaḥ।
hastato’patadamuṣya mānino mānasādiva parātmanirṇayaḥ॥ 18-5 ॥
labdhasañjña iva sa vyabhāvayadbhagnamīśvaradhanuḥ parātmanā।
sīraketukalite svayaṃvare jānakīvaraṇalālasena vai॥ 18-6 ॥
sāmprataṃ vijayamālayārcitaḥ sītayā capalayeva vāridaḥ।
bhagnacāpa iha tārakasrajā raṅgabhūmimabhibhāti rāghavaḥ॥ 18-7 ॥
maithilīprabhuvivāhamaṅgalaṃ bādhituṃ laṣati rājamaṇḍalam।
rohiṇīśaśisamāganaṃ tamo no saheta śirasā’pi varjitam॥ 18-8 ॥
tadvrajeyamadhunā svayaṃvaraṃ vīraveṣakalitaḥ kuṭhāradhṛk।
kopamābhinayikaṃ pradarśayan dūrayeyamadhipān durāśayān॥ 18-9 ॥
maithilīharadhanurbhidorayaṃ vaidikaḥ pariṇayaḥ pravartatām।
śrīvivāhanavagītamaṅgalaṃ gīyatāṃ sukavibhirnirantaram॥ 18-10 ॥
loka ajña iti māṃ vigarhatāṃ kvāpi tanna gaṇaye na cintaye।
sevakasya kimu mānavaibhavaṃ svāmino hi virudaṃ vijṛmbhatām॥ 18-11 ॥
nindite mayi ca rāmasītayormaṅgalaṃ nikhilalokamaṅgalam।
yadbhavettadiha me sumaṅgalaṃ svāmimaṅgalamaśeṣamaṅgalam॥ 18-12 ॥
tadvrajāmi vṛjinārdanaṃ hariṃ viśvavārdhitaripādapaṅkajam।
durvibhāvyamatha yogināṃ vibhuṃ pārijātamiva sevināṃ satām॥ 18-13 ॥
yatpadāmbujaparāgapāvitā jāhnavī trijagato vimārṣṭyagham।
taṃ tamālavapuṣaṃ vapuṣmatāṃ dhuryameva śaraṇaṃ samāśraye॥ 18-14 ॥
suprabhātakamaho’dya me śubhaṃ dhanyamadya mama janma bhūtale।
jīvanaṃ vimalamadya jānakījīvanaṃ vanaruhānanaṃ bhaje॥ 18-15 ॥
nīlatāmarasadāmasundaraṃ viśvavārinidhimanthamandaram।
sarvadivyaguṇamañjumandiraṃ rāmamīkṣa ivibhaṃ śritendiram॥ 18-16 ॥
tāmratāmarasalolalocanaṃ svaprapannabhavabhītimocanam।
pūrṇapārvaṇasudhākarānanaṃ rāmamemi hatakaṣṭakānanam॥ 18-17 ॥
śaivakārmukabhidaṃ mahābhujaṃ bhagnabhaktabhavabhīmahārujam।
pāṇipaṅkajaśarāsasāyakaṃ nāyakaṃ tanubhṛtāṃ samāśraye॥ 18-18 ॥
bālabhānukarapītavāsasaṃ tejasā vijitajātavedasam।
brahma rāmamanaghaṃ ca vedhasaṃ bhāvayāmi virajaṃ sumedhasam॥ 18-19 ॥
sānujaṃ janakajāvaraṃ hariṃ bhaktavatsalamanantapauruṣam।
devadevamavināśinaṃ vibhuṃ dīnabandhumabhiyāmi rāghavam॥ 18-20 ॥
brahmadharmamativartya mūḍhadhīḥ kṣāttradharmamavaraṃ samāśritaḥ।
svaṃ kalaṅkakaluṣaṃ mukhaṃ kathaṃ rāghavāya sumukhāya darśaye॥ 18-21 ॥
brahmadharmaviparītaveṣakaṃ vīkṣya māṃ sa khalu kiṃ kameṣyati।
jñātamadvivaśataḥ pareśvaro nūnameva bhagavān draviṣyati॥ 18-22 ॥
taṃ kṛpāluhṛdayaṃ dayānidhiṃ śīghramemi śaraṇaṃ kṛpāmayam।
svaṃ samarpya raghuvaṃśaketave śaṃvaseyamamunānumoditaḥ॥ 18-23 ॥
dṛṣṭarāmacaraṇo raṇapriyastyaktasarvakadanaprapañcakaḥ।
nyastadaṇḍa iha bhūtale caran bhāvayeya tamakhaṇḍamadvayam॥ 18-24 ॥
brahmabandhurapi bandhumātmanaḥ pāpasindhurapi sindhumātmanām।
taṃ prapadya iha dīnavatsalaṃ bhārgavo’hamadhunaiva rāghavam॥ 18-25 ॥
ityanekavidhabhāvavīcibhiḥ kṣubdhacittajaladhiḥ sa bhārgavaḥ।
ājagāma mithilāṃ manojavo jānakīvaravibhāvibhūṣitām॥ 18-26 ॥
krodhamābhinayikaṃ pradarśayan nāṭakīyamiva nāṭyakovidaḥ।
tarjayanniva baloddhatānnṛpān keśarīva hariṇān ruṣā hariḥ॥ 18-27 ॥
roṣaraktanayanānanasphuradbhrūviṭaṅkaviṭapo’tibhīṣaṇaḥ।
mūrtimāniva kṛtānta āyayau kṣattriyajvalanamegha ulbaṇaḥ॥ 18-28 ॥
tāmratāmarasabhīmalocanaḥ kṣattriyāpasadadarpamocanaḥ।
durvibhāvya vikarālavigraho vijjvalanniva sa roṣasaṅgrahaḥ॥ 18-29 ॥
gauradehabhavabhūtibhūṣitāṃ bhūṣayanniva bhuvaṃ svabhūṣayā।
kṣattravaṃśakadano vinirdayo dāruṇo damitadaityadānavaḥ॥ 18-30 ॥
sa tripuṇḍratilako jaṭādharo roṣasaṃsphuritapallavādharaḥ।
rājatādririva pākapeśalāḥ śālikā dadhadatho śaranmayīḥ॥ 18-31 ॥
māṃsalāṃsamahitopavītako brahmavarcasavṛto mahābalaḥ।
khaṇḍayanniva nṛpālakaitavaṃ śyenavatkhagakulaṃ samāyayau॥ 18-32 ॥
śastrapūgamatha pṛṣṭhato vahannagrataḥ śrutitatīrvibhūṣayan।
kṣāttravaiprayugadharmavigraho bhārgavo’tha dadṛśe vidūrataḥ॥ 18-33 ॥
taṃ durantaduravagrahagrahaṃ kṣattriyāpasadaśasyasañjñinām।
durbhagā duradhiyaḥ pradudruvurmṛtyudūtamiva vīkṣya dūrataḥ॥ 18-34 ॥
śyenametya laghavaḥ khagā iva kuñjarā iva mṛgādhināyakam।
taṃ vilokya bhṛguvaṃśabhūṣaṇaṃ bhūbhṛto bhayabhṛtaḥ palāyitāḥ॥ 18-35 ॥
tatra kecana vimuktakacchakāḥ ke’pi muktaśikhinaḥ śikhīśvaram।
taṃ na śekurapi vīkṣitaṃ nṛpāḥ prāptamṛtyava ivāgatāntakam॥ 18-36 ॥
cakravāta iva pattravāṭikāṃ svaḥprapāta iva pāpavāpikām।
drāvayan duravanīśamaṇḍalīmāgamadbhṛguvaraḥ svayaṃvaram॥ 18-37 ॥
rājamaṇḍalaviśiṣṭamañcakaṃ lakṣmaṇāvitamabhīṣṭakauśikam।
rāmacandramukhacandracandrikādhvaṃsitāndhatamasaṃ janākulam॥ 18-38 ॥
taṃ praṇemuravanībhṛto mṛtammanyamānamanaso’pi vepitāḥ।
roṣaraktanayano yathā yamo nānvamodata nṛpān dahanniva॥ 18-39 ॥
bhārgavo’tha śritakālamālayā jvālayeva ca dṛśā karālayā।
vīkṣya vighnabahulānahan purā prodyatān janakajāhṛtau haṭhāt॥ 18-40 ॥
taṃ videhanṛpatiḥ samārcayanmanyamāna iva śāntamanyukam।
ṣoḍaśopacaritairyataḥ satāṃ pūjanaṃ sakalamaṅgalaṃ śrutam॥ 18-41 ॥
jānakī priyasakhīsamāvṛtā bālahaṃsagamanā tamāgamat।
tatpadaṃ namitamūrdhanirgalatsvaḥprasūnakarasena cārdrayat॥ 18-42 ॥
mātarastu śataśo namo’stu te puttri pūritamanorathā bhava।
ityasau praṇatibhistathāśiṣā pūjyapūjakabhidāmapākarot॥ 18-43 ॥
kauśikābjacaraṇau mahāvratī prāṇamatpraṇatinamrakandharaḥ।
so’pi taṃ madhuravākprasūnakairārcayaccaritasuvrataṃ budhaḥ॥ 18-44 ॥
rāghavau sapadi rāmalakṣmaṇau bhārgavīyacaraṇāruṇaprabhām।
śekharasthitaśikhaṇḍarociṣā tau harī suharitāṃ pracakratuḥ॥ 18-45 ॥
kauśikena paricāyitāvubhau nīlapītajalajābhavigrahau।
bālakau daśarathasya dhīdhanau premapūrṇanayano nyahārayat॥ 18-46 ॥
rāmamambudharakañjasundaraṃ kambukaṇṭhamibhavairikandharam।
koṭimanmathasamānasaubhagaṃ nirnimeṣanayano niraikṣata॥ 18-47 ॥
locane ca cakite sulocanāllocanābhimatapadmalocanāt।
rāmacandramukhacandramasyabhūdbhārgavo’pi ca dṛśā cakorakaḥ॥ 18-48 ॥
rāmarūpavaravāridhau tadā magnabhūpabhayakopakaitavaḥ।
bhārgavo’pyacalitākṣipakṣmako vismaranniva cikīrṣitaṃ babhau॥ 18-49 ॥
bhūya ātmani vibhāvya bhārgavo roṣavakrabhrukuṭītaṭotkaṭaḥ।
nirdahanniva jagatsvacakṣuṣā tarjayañjanakamabhyabhāṣata॥ 18-50 ॥
ghorakarmaparaśuñca caṭcaṭādhvānapūritadigantaraṃ ruṣā।
vāmavāmakarato vivartayan kālaśūlamiva śūladhṛglaye॥ 18-51 ॥
brūhi re jaḍa videha dehabhṛk ko’dyadadya mama kārmukaṃ guroḥ।
taṃ nihatya yudhi haihayānugaṃ toṣayeya pitṛvanmṛḍaṃ mṛdhe॥ 18-52 ॥
devadaityanaranāgakinnaravyālayakṣapiśitāśaneṣvapi।
yo’pi ko’pi kṛtakilbiṣo gurorvadhya eva mama haihayo yathā॥ 18-53 ॥
ekaviṃśatiraṇājireṣu yo ghoraraktasarito’bhyavartayat।
māṃ tameva kila kopayan punaḥ ko jijīviṣati mūrdhayugmadhṛk॥ 18-54 ॥
kaṭkaṭāyitaradālivajrake vajravākyamabhidhāya bhārgave।
maunamāsthita ilāpatistadā bhītavatkimapi nābhyabhāṣata॥ 18-55 ॥
krūrakopakaluṣīkṛtānanaṃ vīkṣya bhārgavamamandavaiśasam।
tatkṣaṇaṃ tribhuvanaṃ bhayārditaṃ śokasāgaranimagnamābabhau॥ 18-56 ॥
vīkṣya bhītivivaśaṃ janādhipaṃ jānakīñca bhayavignacetasam।
varṣavāridagabhīrayā girā rāma āha kila rāmamādarāt॥ 18-57 ॥
hlādayanniva jagaccarācaraṃ modayanniva mahībhṛtaḥ sataḥ।
toṣayanniva mahīpatiṃ priyāṃ sasmitaṃ vacanamāha rāghavaḥ॥ 18-58 ॥
nātha śaṅkaraśarāsanārdanaḥ ko’pi te caraṇasevako mataḥ।
ko’nyathā dahati koṭibhūtalaṃ svāṃ kṣipetpralayapāvake’ṅgulīm॥ 18-59 ॥
dāsa eṣa bhavatā nidiśyatāṃ kiṅkaromi tava deva kiṅkaraḥ।
manyumetamadhunā niyaccha bho bhārgaveśa vibhayaṃ prayaccha me॥ 18-60 ॥
bhārgavaḥ–
kiṃ karoṣi kila kiṅkaro bhavan śaṅkaro’pi ca sadaiva śaṅkaraḥ।
raṅkaroṣi dhanureva rāghava tvaṅkaroṣi na ripuṃ pṛthaktvamum॥ 18-61 ॥
sevako’si yadi rāma no bako haṃsavaṃśabhava haṃsatāṃ vraja।
tatpṛthakkuru dhanurbhidaṃ sadaḥ kṣīranīrabhidayaiva haṃsatā॥ 18-62 ॥
anyathā sakalabhūbhṛto’ciraṃ tigmaniṣkṛpakuṭhāradhārayā।
vṛkṇabāhuśiraso vidhāya vai toṣayāmi hariṇāṅkaśekharam॥ 18-63 ॥
rāmamevamavamānayatyṛṣau rāmacandrasuyaśodhvajopamaḥ।
roṣadurgamakaṣāyalocano lakṣmaṇo’tha nijagāda bhārgavam॥ 18-64 ॥
lakṣmaṇaḥ–
sādhu bhārgava viramyatāṃ kṣaṇaṃ pīyatāmamṛtaśītalaṃ jalam।
kiṃ maharṣikulabhūṣaṇasya te manyunā kṣapitabhūpamaulinā॥ 18-65 ॥
dhanvino hi raghuvaṃśino vayaṃ troṭitāni ca dhanūṃṣi śaiśave।
tatkadāpi kupitaṃ na bhūsuraiḥ kinnimittamiha kupyate mune॥ 18-66 ॥
kṣattriyo dhanuṣabaddhaniṣṭhakastvaṃ yathā śrutigaṇe samādṛtaḥ।
kartumeva guṇadoṣaniścayaṃ rāghavo’pi tadatūtuladdhanuḥ॥ 18-67 ॥
vaṃśakhaṇḍamiva jīrṇajarjaraṃ tatpinākamabalaṃ purātanam।
spṛṣṭamātramatha rāmapāṇinā bhagnamāsta na harerhi dūṣaṇam॥ 18-68 ॥
jñānavān hi parigadyate bhavān bhārgavo jagati viśruto budhaḥ।
jñāninastu mamatāvivarjitāḥ kiṃ mamatvamiha jīrṇakārmuke॥ 18-69 ॥
śambhuvallabhatayā yadi priyaṃ tatkṛpālahṛdayaiḥ pratīkṣyatām।
ānayāmi kamapīha vardhakiṃ nūtanīkṛtamupāharāmi te॥ 18-70 ॥
bhārgavaḥ–
koṭikālakaravāladāruṇaṃ kārtavīryabhujasindhukumbhajam।
brahmavairinṛparaktapāyinaṃ paśya me kaṭu kuṭhāramarbhaka॥ 18-71 ॥
bālako’si na nihanyase tato jalpasi tvamata eva nirbhayaḥ।
māṃ na viddhi munimeva kevalaṃ kālavahnimapi vipravidviṣām॥ 18-72 ॥
lakṣmaṇaḥ–
kālavahnirasi bhūsuradruhāṃ brāhmaṇārcakakṛte’si candramāḥ।
no bibhemi bhavatastataḥ prabho kiṃ bibheti śaśinaścakorakaḥ॥ 18-73 ॥
tvāṃ viśuddhajamadagnireṇukāsambhavaṃ munimavaimi kevalam।
koṭivajrasamadurvacāṃsi te svastivācanadhiyā tataḥ sahe॥ 18-74 ॥
brāhmaṇo bahuviruddhadharmavān śasyate nahi yataḥ sa saṅkaraḥ।
brahmavallabhatayaiva bhārgavaḥ śaṅkaro’sti na bhavān hi saṅkaraḥ॥ 18-75 ॥
rāmacandramukhacandralokane locane mama cakorite mune।
anyavīkṣaṇakṛte kutaḥ kṣaṇaḥ śakra eva bahunetratā śriyai॥ 18-76 ॥
garbhakārbhakavināśakāraṇādāvilaṃ yadiha bālahatyayā।
mātṛmastakavighātapātakaṃ kiṃ kuṭhāramavalokayāni te॥ 18-77 ॥
brāhmaṇatvamavalokya bhārgave yajñasūtramapi vīkṣya te śikhām।
kālakūṭamapi te mukhodgataṃ snigdhakarṇapuṭakaḥ pibāmyaham॥ 18-78 ॥
darśayan svaparaśuṃ punaḥ punarbhīṣayanniva śiśuṃ pratīyase।
nāsmi kadruphalakaṃ mriyeta yattarjanīvihitatarjanānmune॥ 18-79 ॥
bālakā api na bālapauruṣāḥ kṣattriyā dvijakulaikasevakāḥ।
sarvameva bhavatāṃ sahāmahe na dvijeṣu raghavo hi śastriṇaḥ॥ 18-80 ॥
bhārgavaḥ–
bālako’pi bahudhā vikatthase māṃ na vetsi samupetamantakam।
kauśikāyamadhunā nivāryatāṃ lakṣmaṇo ravikulendulakṣma vai॥ 18-81 ॥
lakṣmaṇaḥ–
kāladūta iva bhāsi bhārgava tvaṃ kṛte mama tameva sūcayan।
tadbubhukṣitanidānavittayā sūpakāra iva tanniyojitaḥ॥ 18-82 ॥
kālato’pi raghuvaṃśino vayaṃ na trasāma itare nṛpā yathā।
dharmaniṣṭhadharaṇīsurāvalīprīṇanavratanirastamṛtyavaḥ॥ 18-83 ॥
naiva māṃ kharakuṭhāradhārayā chettumarhasi kadācana dvija।
brāhmaṇarṣabhavasiṣṭhakauśikaprītivītamaraṇāmayaṃ muhuḥ॥ 18-84 ॥
śeṣitaṃ kuṭilakālamālinā śeṣiṇā parikṛtau ca śeṣitam।
śiṣṭameva gurubhiḥ sadā śrutau śeṣameṣa kimu keśa kṛntasi॥ 18-85 ॥
bhārgavaḥ–
bhūpabālaka na vetsi māṃ kathaṃ bhūpavaṃśadamanaṃ davapriyam।
vipraśasyavilasadbalāhakaṃ ghoraśoṇitanadīpravāhakam॥ 18-86 ॥
kauśikābhimatameva mānayan tvāṃ na hanmi hananārhamapyaho।
anyathā tvadabhimūrdhapuṣpayā śaṅkarañca mṛḍaye śiraḥsrajā॥ 18-87 ॥
mūrtimantamiva kālamulvaṇaṃ kārtavīryabalasindhuvāḍavam।
brahmaśatrunṛpasarvanāśanaṃ ko’pi māṃ na parikopya jīvati॥ 18-88 ॥
gaccha lakṣmaṇa nijāgrajaṃ bhaja mā vṛthaiva parikopya kopanam।
anyathā mama śitaiḥ śilīmukhairneṣyase yamapurīṃ sahānugaḥ॥ 18-89 ॥
cārucampakasamānasundaraṃ kamrakeśarikiśorakandharam।
tvāṃ vilokya mayi nirdaye dayā vardhate tvamata eva mokṣyase॥ 18-90 ॥
lakṣmaṇaḥ–
vikramastu bhavataḥ śruto mayā mātarañca mahitāṃ vinighnataḥ।
svānnipātya kila bāndhavān mune gehaśūravirudaṃ tvayārjitam॥ 18-91 ॥
brahmaṇāṃ paribhavādgatāyuṣaḥ kṣattriyān hi vinihatya katthase।
no vasiṣṭhavaradānavardhitān tvaṃ raghūniha manākprapīḍayeḥ॥ 18-92 ॥
śaṅkareṇa na kṛtā pratikriyā bhagnacāpamapi rāghavaṃ prati।
tvaṃ mudhaiva bhagavadvinindanaiḥ puṇyaratnamapahātumudyataḥ॥ 18-93 ॥
tvaṃ kṣaraṃ dhanuravehi śāṅkaraṃ yadvibhagnamiha tāṭakāriṇā।
tajjaḍaṃ hyacidanāptacetanaṃ tatra te’timamatā laghīyasī॥ 18-94 ॥
akṣaro’hamiha te puraḥ sthito nityadāsavibhavaḥ kharadviṣaḥ।
rāghavendrapadapadmakiṅkaro no kadāpi mama nāśa īpsitaḥ॥ 18-95 ॥
rāghavastu parato’nayordvayornirvikalpa iha sarvakāraṇam।
tyaktaheyaguṇako guṇālayo yoga eṣa puruṣottamaḥ smṛtaḥ॥ 18-96 ॥
rāma eṣa bhagavān parātparo vyāpako jaladasundaro hariḥ।
jānakī bhagavatī tadātmikā kiṅkarā vayamatho saha tvayā॥ 18-97 ॥
tvaṃ tu mohavivaśo raghūdvahaṃ manyase manujadārakaṃ dvija।
no divāpi yadulūkako raviṃ vīkṣyate kimu dineśadūṣaṇam॥ 18-98 ॥
iti bahuvidhavakravākyabāṇaiḥ samabhihato bhṛgurāṭsa lakṣmaṇena।
tamagamadanaghaṃ kuṭhārapāṇirmṛga iva hantumibhārimāptakopaḥ॥ 18-99 ॥
samyak saumitrihotrā prativacanasaratsarpiṣā hūyamānaṃ
mithyāhaṅkāramūlaṃ balamatisamidhaṃ brahmacaryaprakāśam।
sotkarṣajvālayāḍhyaṃ jvalitamatitarāṃ bhārgavakrodhavahniṃ
śāntaṃ kurvan kṛpālurvaravacanavanai rāghavartvik siṣeca॥ 18-100 ॥
itthaṃ śubhe bhārgavarāghavīye bhavye mahākāvya udāravṛtte।
sargo’ṣṭakeśaḥ kavirāmabhadrācāryapraṇīte ca satāṃ śriyai vaḥ॥ 18-101 ॥
iti dharmacakravartimahāmahopādhyāyaśrīcitrakūṭatulasīpīṭhādhīśvarajagadgururāmānandācāryamahākavisvāmirāmabhadrācāryapraṇīte śrībhārgavarāghavīye mahākāvye bhārgavalakṣmaṇayoḥ saṃvādo nāmāṣṭādaśaḥ sargaḥ।